Η διαφορετική Βοστώνη
Είναι περίεργο! Ενώ θυμάμαι όλες τις λεπτομέρειες στο αεροδρόμιο του Ελληνικού πριν μπω στο αεροπλάνο για τη Νέα Υόρκη, δεν θυμάμαι ούτε το υπερατλαντικό ταξίδι, ούτε την πτήση από τη Νέα Υόρκη στο St. Louis του Missouri. Όμως θυμάμαι, σαν να είναι τώρα, τον εαυτό μου στη μέση του απέραντου terminal με τις δύο ασήκωτες βαλίτσες μου, ώρα δέκα το βράδυ. Το απόλυτο κενό, ξανά! Γύρω μου έφευγαν και οι τελευταίοι επιβάτες μπαίνοντας στα αυτοκίνητα που τους περίμεναν… Σε μια τελείως άγνωστη πόλη, με λίγα λεφτά στην τσέπη και μόνο μια διεύθυνση ξενοδοχείου, όπου θα γινόταν ο τριήμερος διαγωνισμός του «F.L.EX.» Σύρθηκα με κόπο μέχρι το πρώτο ταξί κι έδωσα τη διεύθυνση του Ramada Inn, της γνωστής αλυσίδας motel για τους ταξιδιώτες της νύχτας.
Το Boston City έμοιαζε με ζούγκλα. Υπόκοσμος, μέθυσοι, άστεγοι, ψυχοπαθείς, πρεζάκηδες, όλοι έρχονταν στα Επείγοντα σαν να ήταν η κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Πολλοί έκαναν εισαγωγή μόνο και μόνο για τη θαλπωρή της ανθρώπινης παρουσίας, για την αίσθηση ότι κάποιος ασχολιόταν μαζί τους. Πάμπολλες φορές έφευγαν πριν καν τους εξετάσουμε. Μέχρι τότε δεν είχα δει ανθρώπινα πλάσματα τόσο παραμελημένα, με χρόνια έλκη κι απίστευτη βρωμιά, τα οποία δίσταζες ακόμα και ν’ ακουμπήσεις. Συχνά, αφού έφευγε ο άρρωστος από το εξεταστήριο, ψεκάζαμε για να φύγει η δυσοσμία.
Το Σάββατο 26 Φεβρουαρίου έγινε ο γάμος, αφού πρώτα η Margaret βαπτίστηκε Ορθόδοξη, γιατί όπως έλεγα «δεν πρόκειται να παντρευτώ Τουρκάλα», εννοώντας πως όποιος δεν είναι Ορθόδοξος είναι αλλόθρησκος. Αναχωρήσαμε σύντομα για το σπιτάκι στο δάσος, του φίλου μου Μάρκου. Έτσι αγκαλιασμένοι περάσαμε την πρώτη νύχτα του γάμου μας, σε ένα ξένο σπίτι και μέσα σε ένα sleeping bag, νοιώθοντας ξεχασμένοι από φίλους και συγγενείς. Με κατέκλυζε μια πελώρια πίκρα πως η πατρίδα μου με είχε εξαπατήσει και οι συνάδελφοί μου με είχαν προδώσει.
Εκείνο το τρίμηνο μεταφέρθηκα στο Αγγειοχειρουργικό υπό τον Chief του Χειρουργικού Τομέα Anthony Mannick. Από τους πρωτοπόρους στις μεταμοσχεύσεις νεφρού, είχε διατελέσει και συνεργάτης τού περίφημου David Hume στο Medical College of Virginia. Άνθρωπος ψυχρός, με απόλυτη πειθαρχία και ακρίβεια, με στρατιωτικά κουρεμένο μαλλί, σαν συνταγματάρχης των Πεζοναυτών, με μπλε διαπεραστικά μάτια και λεπτή σιλουέτα, εκινείτο με ευλυγισία και σιγουριά. Στις επτά και είκοσι πέντε, κάθε πρωί, έδενε τα αθλητικά του παπούτσια στα αποδυτήρια του χειρουργείου και στις επτά και τριάντα ήταν κάτω απ’ τις βρύσες.
Εκεί για πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με το αμερικανικό χειρουργικό σύστημα εκπαίδευσης, όπου ο Chief απλώς βοηθάει τον ειδικευόμενο και παρεμβαίνει μόνον όταν υπάρχει δυσκολία. Έτσι, ο Mike έκανε καρωτίδες, αορτικά ανευρύσματα, αορτομηριαίες παρακάμψεις κι εγώ, ως Senior Resident, βοηθούσα. Ήμαστε μονίμως τέσσερα άτομα στο τραπέζι, μέχρι την ημέρα που ο Mike αρρώστησε και το χειρουργείο ήταν σοβαρό, μία αορτομηριαία παράκαμψη. Χωρίς δεύτερη σκέψη ο Dr. Mannick μου ζήτησε να πάω στη θέση τού χειρουργού. Ήταν η πρώτη φορά που θα χειρουργούσα ύστερα από αργία ενός χρόνου. Τα κατάφερα. Εφαρμόζοντας όσα είχα μάθει στο Dallas κι έχοντας κάνει και δυο-τρεις τέτοιες επεμβάσεις στην Αθήνα, διεκπεραίωσα το χειρουργείο χωρίς απευκταίο, οπότε ο Dr. Mannick γυρνώντας στον Weizel είπε: «Dick, πρέπει να είμαστε πάρα πολύ καλοί χειρουργοί, αφού ο Peter κοιτάζοντάς μας και μόνο μπόρεσε να κάνει το χειρουργείο τόσο καλά». Αυτό κι αν ήταν ακαδημαϊκό χιούμορ!
Ο γάμος (Φεβρουάριος 1976), με την νύφη να λάμπει.
Πρώτη γεύση «αδρεναλίνης». Η διάσωση του Υποπύραρχου της Πυροσβεστικής, στη Βοστώνη (1975).
Τέλος της τριετίας ένταξης στο σύστημα. Chief Resident του Boston City Hospital (1978).
Ο Οκτώβριος του ’77 με βρήκε χωρίς θετική απάντηση από πουθενά και η 1η Ιουλίου του 1978 πλησίαζε επικίνδυνα. Απροσδόκητα ήρθε το τηλεφώνημα του Mark Constantian, ενός άλλοτε ειδικευομένου στο Boston City, ο οποίος εκείνη την περίοδο έκανε Πλαστική Χειρουργική στο Medical College of Virginia. Μαθαίνοντας για την εις μάτην αναζήτησή μου για θέση στην καρδιοχειρουργική, ρώτησε αν είχα υποβάλει τα χαρτιά μου στο συγκεκριμένο νοσοκομείο. Εξήγησε πως γνώριζε τον Chief του Καρδιοχειρουργικού, τον Dr. Richard Lower που έκανε και μεταμοσχεύσεις καρδιάς και θα τον ρωτούσε.
Έγραψα αμέσως στον Lower ο οποίος μου ζήτησε συστάσεις, οπότε επιστρατεύτηκαν όχι μόνον οι δικοί μου, του Boston University, αλλά κι ο Dwight Harken. Έτσι, δυο εβδομάδες αργότερα πήγαινα στο Richmond για τη συνέντευξη με τον Lower. Τον συνάντησα στο γραφείο του και αμέσως μου έκανε εντύπωση η απλότητα, ο φιλικός του τρόπος και η έκδηλη ευφυΐα που μαρτυρούσαν τα μάτια του. Μετά τα τυπικά, με πήρε για ένα γύρο του νοσοκομείου. Εκεί, στους ορόφους, ήρθε η αποκάλυψη! Καθισμένος στην πολυθρόνα μ’ ένα ορό στο χέρι ήταν ένας μεσόκοπος άνδρας που είχε κάνει μεταμόσχευση καρδιάς πριν δέκα ημέρες. Έμεινα με ανοιχτό το στόμα! Συνειδητοποίησα πως αυτό ήταν το κάλεσμα της ζωής μου! Γύρισα ενθουσιασμένος στη Βοστώνη, όπου έλαβα άμεσα την επιβεβαίωση του Lower. Ίσχυε ό,τι μου είχε πει στη συνέντευξη, πάνω απ’ όλα δεν μπορούσε να αγνοήσει την επιστολή του Dwight Harken με τις γνωστές υπερθετικές συστάσεις.
Όμως, άλλο η προσφορά για ένα σπουδαίο πρόγραμμα κι άλλο το να έχεις τις απαιτούμενες δυνάμεις γι’ αυτό. Η κόπωση των ετών είχε αθροιστεί επικίνδυνα και η διεκπεραίωση της ρουτίνας γινόταν όλο και πιο δύσκολη. Ένα πρωινό, στο Malden, σηκώθηκα απ’ το κρεβάτι ύστερα από μιας μόνον ώρας ύπνο και με τρόμο διαπίστωσα πως δεν μ’ έπαιρναν τα πόδια μου. Έξω χιόνιζε. Άνοιξα, λοιπόν, το ντους και μπήκα κάτω απ’ το παγωμένο νερό διώχνοντας τη νύστα και την κούραση.
Είχα το συμβόλαιο στο συρτάρι και δεν αποφάσιζα να το στείλω. Και πάλι η Margaret, για δεύτερη φορά, με βοήθησε αποφασιστικά κάνοντας μια συμφωνία μαζί μου. Αν έσκιζα το συμβόλαιο, εκεί θα τελείωνε και η καρδιοχειρουργική. Αν όμως το έβρισκε στο γραφείο μου γυρίζοντας το απόγευμα, θα το ταχυδρομούσε. Φυσικά δεν το έσκισα κι εκείνη το ταχυδρόμησε…
Richmond, Virginia – Richard Roland Lower
Μετά τον θείο Γεράσιμο, τον Γιάννη Μπουντούρη και τον Dwight Harken, σειρά έχει ο επόμενος Δάσκαλος, ο Richard Lower. Στα τρία χρόνια που ακολούθησαν, θα γνώριζα από κοντά τον πατέρα των Μεταμοσχεύσεων Καρδιάς.
Το 1958, ο Lower προσλήφθηκε ως ο πρώτος ειδικευόμενος του Shumway και μαζί άρχισαν τα πειράματά τους σε σκύλους, με ζητούμενο το να χειρουργούν με την καρδιά σταματημένη και στεγνή, χωρίς αίμα, αλλά και χωρίς να παραβλάπτεται η λειτουργία του μυοκαρδίου. Τότε ο Lower είχε τη φαεινή ιδέα: «Γιατί να μη χρησιμοποιήσουμε την καρδιά ενός άλλου σκύλου, οπότε θα περισσέψει ιστός για το ράψιμο;» Μετά τις πρώτες αποτυχίες, από οκτώ μεταμοσχευμένους σκύλους επέζησαν οι πέντε, από 6 έως 21 ημέρες, οπότε και επήλθε ο θάνατος από απόρριψη του μοσχεύματος. Τα αποτελέσματα της μεθόδου ανακοινώθηκαν τον Οκτώβριο του 1960 στο Αμερικανικό Κολλέγιο των Χειρουργών και δημοσιεύτηκαν σε ένα λιτό άρθρο, σύντομο όσο και εκείνο το ιστορικό για την ανακάλυψη της διπλής έλικας του D.N.A. Η ιατρική κοινότητα τους αγνόησε τελείως, σαν να επρόκειτο για επιστημονική φαντασίωση. Έφτασε πολύ κοντά στην πρώτη ανθρώπινη μεταμόσχευση, το 1966. Αρνήθηκε όμως να προχωρήσει, παρά την επίμονη προτροπή τού Hume που φημιζόταν για την επιθετικότητά του, λόγω κάποιας ασυμβατότητας, δευτερεύουσας σημασίας, στις ομάδες αίματος. Δεν ήθελε να θέσει σε κίνδυνο την επιτυχία της επέμβασης ύστερα από τη συνεπή δουλειά σχεδόν μιας δεκαετίας.
Εκείνη η απόφαση υπήρξε μοιραία! Λίγους μόνο μήνες μετά, ήρθε να παρακολουθήσει μεταμοσχεύσεις νεφρού με τον Hume ο Νοτιοαφρικανός χειρουργός Christiaan Barnard. Στη συνέχεια, σε μια δεύτερη επίσκεψή του στο Richmond, δεν κρατήθηκε και επανέλαβε στον Gosen: «Μόλις γυρίσω στη Νότιο Αφρική, θα προχωρήσω σε ανθρώπινη μεταμόσχευση. Σεις εδώ έχετε πολλές απαγορευτικές διαδικασίες για να βρείτε δότη. Εμείς δεν έχουμε τέτοια εμπόδια.» Έτσι, ενώ ο Lower στη Virginia και ο Shumway στο Stanford περίμεναν την κατάλληλη ευκαιρία για την πρώτη ανθρώπινη μεταμόσχευση, ο Christiaan Barnard στις 3 Δεκεμβρίου του 1967 μεταμόσχευσε την καρδιά μιας νεαρής γυναίκας μετά από αυτοκινητιστικό δυστύχημα, στον θώρακα ενός μεσόκοπου πρώην πυγμάχου. Αν και ο άρρωστος έζησε μόνο δεκαοκτώ ημέρες, ο Christiaan Barnard είχε γράψει ιστορία! Το πλήγμα για τον Shumway και τον Lower ήταν εξοντωτικό. Ο πρώτος ουδέποτε συγχώρησε τον Barnard για την, όπως τη θεώρησε, κλοπή της δουλειάς τους, ενώ, ένα Σάββατο πρωί, στο αμφιθέατρο του M.C.V., άκουσα τον Lower να μέμφεται τον εαυτό του γιατί δίστασε τότε να προχωρήσει, συμπληρώνοντας μελαγχολικά: «Ο Θεός ποτέ δεν με συγχώρησε για εκείνον τον δισταγμό μου, κι έτσι φήμη και χρήμα πήγαν στο Cape Town της Νοτίου Αφρικής κι όχι στο Richmond της Virginia.» Επιβεβαιώνοντας πως μετανιώνουμε μόνο γι’ αυτά που δεν κάναμε κι όχι γι’ αυτά που κάναμε, ακόμα και αν ήταν λάθη.
Richard R. Lower, καθηγητής του Medical College of Virginia. Πατέρας των μεταμοσχεύσεων καρδιάς και δάσκαλός μου.
Πρόωρος Θρίαμβος(1967)…
…..καί Τραγική Απόληξη.
Medical College of Virginia (1978)
Όταν πήγα να δουλέψω με τον Lower ήταν πλέον πενηντάρης. Πάντα με τη χειρουργική του περιβολή και τα αθλητικά του παπούτσια, γυμνασμένος κι ευλύγιστος, ερχόταν κι έφευγε αθόρυβα. Τα λόγια του, λίγα και καλοζυγισμένα, επιβεβαίωναν την πραγματική του ευφυΐα, όπως εξάλλου πρόδιδαν τα εξαιρετικά σπινθηροβόλα μάτια του πίσω από τα μυωπικά γυαλιά. Κοιτώντας τα να σπιθίζουν, στον νου μου ερχόταν ο πίνακας του αεροδρομίου, όπου ξαφνικά αλλάζουν οι αριθμοί των πτήσεων με τέτοια ταχύτητα που αδυνατείς να τους παρακολουθήσεις.Ήταν ο σπάνιος συνδυασμός του χειρουργού που πάντρευε την κλινική δουλειά με το πειραματικό εργαστήριο. Δεν ήταν τυχαίο ότι ο Shumway αποκαλούσε τον Lower «τον σπουδαιότερο πειραματικό χειρουργό μετά τον Alexis Carrel» που τιμήθηκε με το Nobel Ιατρικής το 1912.
Η άλλη όψη τού Lower ήταν εκείνη του Δασκάλου. Παρά την αναγνώρισή του ως πρωτοπόρου των μεταμοσχεύσεων, μεγαλύτερη ήταν η περηφάνια του για τους μαθητές του. Θρησκεία του ήταν τo να κάθεται στ’ αριστερά τού τραπεζιού και από εκεί να βοηθάει τον Resident, από τις απλούστερες ώς τις πιο σύνθετες επεμβάσεις, παρεμβαίνοντας μόνον όταν υπήρχε ανάγκη. Στα χρόνια που χειρουργούσα παρουσία του, μία και μόνη φορά χειρούργησε ο ίδιος, την αδελφή ενός γιατρού με εξαιρετικά λεπτά, σαν τρίχες, αγγεία. Η ρουτίνα του Lower, να βοηθάει από τα αριστερά, ίσχυσε ακόμα και στην πρώτη μου μεταμόσχευση καρδιάς, τον Σεπτέμβριο του 1978, αν και δεν διστάζω να παραδεχθώ πως δεν ήμουν σίγουρος για το τι έραβα! Η επέμβαση είναι απλή και τεχνικά εύκολη, όμως από κάτω κρύβονται «φίδια» κι αν γίνει λάθος δεν συγχωρείται, γιατί το μόσχευμα δεν αντέχει σε ταλαιπωρίες μετά τις τρεις ή τέσσερεις ώρες ισχαιμίας στον πάγο. Στα δύο χρόνια που έμεινα στο M.C.V. κάναμε μαζί επτά μεταμοσχεύσεις κι όλες πήγαν καλά, εκτός από κάποιο νεαρό που περίμενε κλινήρης για εβδομάδες την επέμβαση. Η νεκροτομή έδειξε επανειλημμένες μικρές πνευμονικές εμβολές που είχαν περάσει απαρατήρητες. Από τότε έμαθα πως κανένας δεν πρέπει να μπαίνει για μεταμόσχευση χωρίς πρόσφατο καθετηριασμό καρδιάς, για έλεγχο των πιέσεων στους πνεύμονες.
Το πρόγραμμα αυτό απαιτούσε εικοσιτετράωρη παραμονή στο νοσοκομείο, όλες τις ημέρες, πολλές φορές και την Κυριακή. Έζησα επί τέσσερεις μήνες σαν να ήμουν τρόφιμος του M.C.V. Υπήρχε ένα μικρό δωμάτιο για τον εφημερεύοντα μέσα στη Μονάδα, με ντους και ψυγειάκι για τα τρόφιμα της εβδομάδας, σαλάτες και τυρί. Ο ύπνος ήταν λίγος και ακατάστατος, πολλές φορές όχι περισσότερος από μία ή δύο ώρες τη νύχτα. Ύστερα από τις πρώτες δυο-τρεις εβδομάδες, καταλάβαινες ποιος ήταν ο Resident με τον Lower από τον τρόπο που περιφερόταν στο νοσοκομείο, κάτωχρος και περπατώντας σαν υπνοβάτης.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ την περίοδο εκείνη των τριών εβδομάδων που έμεινα συνεχόμενα μέσα στο νοσοκομείο. Την τρίτη Κυριακή είχε αρχίσει πλέον να μου σαλεύει. Χωρίς πολλά-πολλά έβαλα τα τρία μωρά στο χειρουργείο, το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο και γύρω στις έξι το απόγευμα, ενώ είχε πια σκοτεινιάσει, αποφάσισα την ηρωική έξοδο! Έπεφταν ήδη πυκνές οι νιφάδες χιονιού και όλοι ανήσυχοι μου υπέδειξαν ότι θα ήταν τρέλα να φύγω μέσα στη χιονοθύελλα. Όμως δεν άκουγα τίποτα, μπήκα στο αυτοκίνητο και με τους υαλοκαθαριστήρες να δουλεύουν στο μέγιστο προχώρησα μέσα στο άσπρο πάπλωμα που με περιτριγύριζε. Μετά βίας έβλεπα στα δύο μέτρα κι έτσι άνοιξα το παράθυρο για να κρατώ πορεία κοιτώντας το κράσπεδο. Ένας Θεός ξέρει πώς έφτασα στο σπίτι απολαμβάνοντας με βουλιμία το σπιτικό φαγητό και πέφτοντας σε κώμα. Άπειρες φορές έχω σκεφτεί το επεισόδιο και άλλες τόσες έχω απορρίψει τα παράπονα υφισταμένων μου για την «πολλή δουλειά» και το «ξενύχτι», μια φορά στις πέντε ή έξι ημέρες!
Ένα βράδυ γυρίζοντας στο σπίτι βρήκα τη Margaret πίσω απ’ την πόρτα να κρατάει στην αγκαλιά της ένα χαριτωμένο κουταβάκι, Cocker Spaniel, με χρυσαφένιο τρίχωμα και μακριά αυτιά. Ήταν η αρχή μιας σχέσης στην οποία θα έκανε πάντα ό,τι ήθελε ο Sherlock… που κολλούσε τη μύτη του κάτω μυρίζοντας κι ανιχνεύοντας τα πάντα!
Ο Sherlock.
Πειραματικό Εργαστήριο
Έτσι, την 1η Ιουλίου 1980 προσγειώθηκα στο κτίριο δίπλα στο M.C.V., όπου βρίσκονταν τα Πειραματικά Χειρουργεία. Ο Albert Guerraty, εξαίρετος καρδιοχειρουργός του Πανεπιστημίου McGill, είχε ήδη ξεκινήσει την προσπάθεια να συντηρήσει την καρδιά του σκύλου επί είκοσι τέσσερεις ώρες και στη συνέχεια να την εμφυτεύσει σε άλλον σκύλο. Αν αυτό εφαρμοζόταν και στον άνθρωπο, θα μπορούσε να εξασφαλιστεί η μεταφορά ενός μοσχεύματος από την Αμερική στην Ευρώπη.
Το Εργαστήριο ήταν σκορποχώρι. Οι τεχνολόγοι είχαν το πάνω χέρι εκμεταλλευόμενοι τη φυσική ευγένεια και καλοσύνη του Albert. Στο πασιφανές αυτό γεγονός οφειλόταν, κατά πολύ, το ότι δεν είχε επιζήσει κανένα πειραματόζωο ώς τότε.
Πρώτα απ’ όλα χρειαζόταν οργάνωση και πειθαρχία. Ο καθένας ερχόταν ό,τι ώρα ήθελε, η λήψη του αίματος απ’ τους σκύλους γινόταν καθυστερημένα και χίλιες δυο άλλες λεπτομέρειες ζωτικής σημασίας ξεχνιόνταν. Τότε, λοιπόν, πήρα την απόφαση και με το «γόητρο» του Resident που μιλούσε για λογαριασμό του Richard Lower, αποτόλμησα μια μπλόφα: «Όποιος δεν συμμορφωθεί, από αύριο κιόλας, θα πάρει πόδι.» Έπιασε! Κάτω από τη συνεχή μου επίβλεψη άρχισαν να δουλεύουν όπως έπρεπε.
Μετά την επιτυχία στο εργαστήριο συγκεντρώσαμε το υλικό για την παρουσίαση στο ετήσιο συνέδριο της American Thoracic Association στην Washington, τον Μάρτιο του ’81. Αρχίσαμε να γράφουμε την περίληψη, αλλά όταν την παρουσιάσαμε στον Lower είπε περιφρονητικά: «Πώς είναι δυνατόν να κάνετε τόσο καλή δουλειά και να γράφετε τέτοια crappy papers.» Την έκτη φορά, που κάτι ψέλλισα για την «καημένη» τη Sally που θα το ξανάγραφε, γύρισε ενοχλημένος και στυλώνοντας επάνω μου τα μάτια του που σπίθιζαν, είπε: «Θα το γράψει πέντε, δέκα, είκοσι φορές, μέχρι να είναι τέλειο», τονίζοντας ένα-ένα τα γράμματα: «p-e-r-f-e-c-t!» Όταν, επιτέλους, έτυχε της έγκρισής του, το στείλαμε και έγινε δεκτό. Μάλιστα ήταν τέτοιο το ενδιαφέρον, ώστε διαβάστηκε στην πρώτη συνεδρίαση και μπροστά στις διασημότητες της Αμερικανικής καρδιοχειρουργικής, Norman Shumway και John Kirklin.
Αυτή ήταν η πρώτη εργασία μας εκείνης της χρονιάς. Η δεύτερη, ήταν η ιδέα τού Lower να δημιουργήσουμε ένα μοντέλο εφεδρικής καρδιάς με μόσχευμα, γιατί τότε ακόμα δεν υπήρχε αποτελεσματική μηχανική υποστήριξη για καταστροφικά συμβάματα, όπως ένα βαρύτατο έμφραγμα μυοκαρδίου με shock. Η επέμβαση, τεχνικά πιο δύσκολη, ανατέθηκε σε μένα από τον Lower και την ολοκλήρωσα στους επόμενους έξι μήνες. Έγινε δεκτή και δημοσιεύτηκε σε μεγάλο αμερικανικό χειρουργικό περιοδικό.
Η χρονιά 1980-81 στο Πειραματικό Εργαστήριο μου έδωσε την ευκαιρία να δω τις κλινικές μεταμοσχεύσεις και από μια άλλη σκοπιά, εκείνη της λήψης του οργάνου. Πηγαίναμε με τον Albert σε διάφορες πόλεις τού Νότου για μοσχεύματα, με επικεφαλής της αποστολής τον Tracy, ένα εξαιρετικά έμπειρο Συντονιστή του M.C.V. και πρώην Πεζοναύτη, που οργάνωνε την όλη επιχείρηση σαν στρατιωτική άσκηση.
Με τον πιστό φίλο και συνεργάτη Albert Guerraty στο Πειραματικό Εργαστήριο (1980).
Η Τερεζίτα, έξι μήνες μετά τη μεταμόσχευση καρδιάς, με τα κουτάβια της.
Η σπουδή για την μεταφορά του μοσχεύματος στο Richmond είναι φανερή (1981).
Αγγλία, Great Ormond Street (1981)
Περάσαμε τον Ατλαντικό, νύχτα όπως πάντα, και τις πρωινές ώρες ήμαστε στο Λονδίνο. Πρώτη εντύπωση το παρατεταμένο κουδούνισμα του τηλεφώνου όταν κάλεσα το νοσοκομείο, ασφαλώς διαφορετικό από την άμεση ανταπόκριση του τηλεφωνείου των αμερικανικών νοσοκομείων. Το διαμέρισμα ήταν αρκετά ευρύχωρο, αν και λίγο αχούρι μετά τους προηγούμενους ενοίκους. Και πάλι σε ελάχιστο χρόνο η Margaret το μετέτρεψε σε ωραία και άνετη κατοικία. Είχε θέα στον δρόμο και όταν έπεφτε χιόνι, έμοιαζε σαν από χριστουγεννιάτικη κάρτα. Λίγο παρακάτω ήταν η εκκλησία. Το ρολόι της χτυπούσε τις ώρες μ’ ένα γλυκό ήχο που ακούγοντάς τον, πηγαίνοντας στο νοσοκομείο στις οκτώ ακριβώς, μου έφτιαχνε την ημέρα. Διασχίζοντας την Queen Square, με το γνωστό Nευρολογικό Κέντρο, προχωρούσες προς τη Russell Square με το ομώνυμο ξενοδοχείο και λίγο παρακάτω το Βρεταννικό Μουσείο. Αυτή ήταν η γειτονιά μας, όμορφη, συμμαζεμένη, με τον αλάθητο αέρα ευπρέπειας και το στυλ περασμένων εποχών.
Δυστυχώς, εκεί συνειδητοποίησα τον κερδοσκοπικό προσανατολισμό της ελληνικής ιατρικής βλέποντας πιστοποιητικά Ελλήνων καρδιολόγων, που συνιστούσαν την απολίνωση ενός αρτηριακού πόρου ή τη σύγκλειση μιας μεσοκολπικής επικοινωνίας –επεμβάσεων που κάνουν οι πρωτοετείς ειδικευόμενοι– «σέ μεγάλο κέντρο τῆς ἀλλοδαπῆς, διότι ἡ ἐπέμβασις αὐτή δέν δύναται νά διενεργηθεῖ ἐν Ἑλλάδι.» Με το πιστοποιητικό έτσι διατυπωμένο οι ενδιαφερόμενοι εξασφάλιζαν την κάλυψη των εξόδων από το Ταμείο, συνήθως το Ι.Κ.Α. Αργότερα έμαθα πως στις ιδιωτικές κλινικές και συγκεκριμένα στην Princess Grace –προς τιμήν της Grace Kelly– είχε καθιερωθεί το λεγόμενο «greek package». Από τα νοσήλια των πέντε χιλιάδων λιρών που έπαιρνε το νοσοκομείο, οι πεντακόσιες πήγαιναν σε λογαριασμό, στην Αγγλία φυσικά, του Έλληνα καρδιολόγου που είχε παραπέμψει το περιστατικό!!!
Σε όλα τα κρεβατάκια υπήρχαν παιχνίδια, αρκουδάκια και μαϊμουδάκια που έφερναν οι γονείς στο επισκεπτήριο, όμως η μητέρα αυτού του μικρού ήταν τόσο φτωχή που δεν μπορούσε να του πάρει κάτι. Δεν πέρασε απαρατήρητο. Κι έτσι, ένα πρωί, στην επίσκεψη είδαμε μέσα στο κρεβατάκι ένα μεγάλο και πανέμορφο αρκούδο. Φυσικά, όλοι αναρωτηθήκαμε και δεν άργησε να αποκαλυφθεί πως μια νεαρή Σκωτσέζα νοσηλεύτρια είχε αγοράσει το παιχνίδι από τον πενιχρό της μισθό. Μεγάλη θυσία γι’ αυτό το υπέροχο κορίτσι με τα αθωότερα μπλε μάτια που έχω ποτέ συναντήσει. Κρατούσε το μωρό αμήχανα στην αγκαλιά της, φανερά θορυβημένη από τους επαίνους μας.
Η οδός Great Ormond Street χιονισμένη.
Russell Hotel, κοντά στην Great Ormond Street.
Sir Magdi H. Yacoub…
Συνάντησα τον Mr. Magdi Yacoub στο ιδιωτικό του ιατρείο κοντά στη Harley Street, τον ιατρικό δρόμο του Λονδίνου. Με δέχθηκε απλά και φιλικά καθισμένος πίσω από ένα μεγάλο γραφείο, πάνω στο οποίο δεν υπήρχε κανένα αντικείμενο. Γνωρίζοντάς τον στη συνέχεια, θα έλεγα πως μάλλον δεν το χρησιμοποιούσε. Απλώς έπρεπε να με δεχθεί κάπου και διάλεξε αυτό το ουσιαστικά έρημο δωμάτιο. Καλύτερα έτσι, γιατί επικεντρώθηκα ολοκληρωτικά στο παρουσιαστικό του, χωρίς να περισπά την προσοχή μου ένα δίπλωμα ή κάποια φωτογραφία στον τοίχο. Η εντύπωση ήταν συγκλονιστική, σαν να είχε σηκωθεί κάποιος Φαραώ από τον τάφο του! Το ίδιο μελαψό δέρμα, τα ίδια αρχαία ήρεμα μάτια στο τέλεια ηγεμονικό πρόσωπο, έδιναν την εντύπωση πως ο συνομιλητής μου είχε ζήσει και τα είχε δει όλα πριν τρεις χιλιάδες χρόνια. Ως χειρουργός εντυπωσιάστηκα από τα εξαιρετικά λεπτά, πραγματικά φίνα δάχτυλά του, με ασυνήθιστη ευκαμψία και δεξιότητα όταν περιεργάστηκε κάποια χαρτιά μου. Μετά από δυο-τρεις τυπικές φράσεις, ρώτησε πότε θα μπορούσα να αρχίσω. Η απάντηση ήταν «Αμέσως!»
Ο Sir Magdi Yacoub αγκάλιαζε όλο το φάσμα της Καρδιοχειρουργικής, ενήλικες, παιδιά και μεταμοσχεύσεις, ανέφικτο ακόμα και για τον Denton Cooley. Παρά την τεχνική τελειότητα του τελευταίου, ο Magdi ήταν η αναμφισβήτητη μεγαλοφυΐα, όχι μόνο γιατί εισήγαγε καινούργιες αντιλήψεις και νέες επεμβάσεις, ιδίως στη χειρουργική των παιδιών, αλλά και γιατί άλλαζε με μοναδική μαεστρία το πλάνο αν προέκυπταν διαφορετικά δεδομένα, προσαρμόζοντας το χειρουργείο στον άρρωστο κι όχι, ως είθισται, φέρνοντας τον άρρωστο «στα μέτρα» της επέμβασης που είχε προγραμματίσει. Αυτό είναι και το υπέρτατο κριτήριο ενός πραγματικά μεγάλου χειρουργού! Στη χειρουργική δεξιοτεχνία, η τεχνική τού Magdi δεν έμοιαζε με κανενός άλλου, ήταν απολύτως προσωπική. Σαν να έβλεπες ένα πίνακα του Michelangelo ή του Raphael, που «φωνάζει» ποιος είναι ο master. Οι κινήσεις του, χωρίς τίποτα το θεατρικό, είχαν ηγεμονική χάρη, λεπτότητα και φινέτσα. Όταν χειρουργούσε, δημιουργούσε. Δεν μπορούσες να μείνεις αδιάφορος στην τελειότητα αυτού που έφτιαχνε, ιδίως όταν επρόκειτο για κάποιο παιδί με συγγενή καρδιοπάθεια. Δεν έχω δει άλλον να κόβει κυκλικά το μπάλωμα που θα έκλεινε την τρύπα στην καρδιά, κοιτάζοντας την τρύπα και όχι το μπάλωμα! Είχε μία υπερφυσική τρισδιάστατη αντίληψη, να το κόβει στο σωστό μέγεθος και σχήμα χωρίς καν να το κοιτάει, με τα μάτια προσηλωμένα στην τρύπα! Δεν υπερέβαλα τότε, όπως δεν υπερβάλλω και τώρα, αξιολογώντας τον Sir Magdi Yacoub σαν τον πραγματικό Leonardo da Vinci της καρδιοχειρουργικής και θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που δούλεψα εκείνα τα δύο χρόνια κοντά του. Στη δεκαετία του ’80 ανακηρύχθηκε καθηγητής Πανεπιστημίου και στις αρχές τής δεκαετίας του ’90 έλαβε τον τίτλο του «Sir». Η υψίστη τιμή ήρθε αργότερα, όταν έγινε μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας της Μεγάλης Βρεταννίας.
Sir Magdi H. Yacoub, F.R.S.
Ο «Leonardo da Vinci» της Καρδιοχειρουργικής.
Η καρδιά στα χέρια του Sir Magdi, έτοιμη για την εμφύτευση (1984).
Η πρώτη μεταμόσχευση Καρδιάς-Πνευμόνων στήν Ευρώπη,
από τον Sir Magdi, στο Harefield (1983).
Η Χειρουργική ως Τέχνη.
…και Harefield
Με την ίδια ρουτίνα πραγματοποιήθηκαν άλλες δυο-τρεις μεταμοσχεύσεις, όταν κάποια ημέρα ήρθε το μήνυμα πως υπήρχε δότης σε περιφερειακό νοσοκομείο, ενώ ο Magdi ήταν ακόμα στην εξωσωματική με ένα δύσκολο παιδοκαρδιοχειρουργικό περιστατικό. Δεν είχε ξανασυμβεί μέχρι τότε, να πάει κάποιος άλλος για να πάρει το μόσχευμα. Δίσταζε φανερά αλλά τελικά, κάτω από τις φωνές και την επιμονή της Rosemary, μου το ανέθεσε, όλα πήγαν καλά κι από εκείνη την ημέρα έγινα ο επίσημος χειρουργός της λήψης των μοσχευμάτων.
Τον Νοέμβριο του ’83 ο Magdi προχώρησε σε νέο εγχείρημα, την πρώτη συνδυασμένη μεταμόσχευση καρδιάς και δύο πνευμόνων στην Ευρώπη. Ο ασθενής ήταν ένας Σουηδός δημοσιογράφος, τριάντα τριών ετών, τον οποίο είχε ήδη απορρίψει το Stanford της Καλιφόρνια, ως χαμένο περιστατικό. Έτσι, ζήτησε από τον Yacoub να το επιχειρήσει, ξέροντας πως θα είναι ο πρώτος του άρρωστος. Μου έκανε εντύπωση πως ο Magdi δεν πήγε στο Πειραματικό Εργαστήριο, όπως περίμενα με την αμερικανική μου παιδεία. Η εγχείρηση έγινε «μια κι έξω», με μόνη διαφορά ότι μεταφέραμε τον δότη διασωληνωμένο από το άλλο νοσοκομείο στο Harefield. Σε δύο παράλληλες αίθουσες, ο Magdi αφαίρεσε πρώτα το block καρδιάς/πνευμόνων από τον δότη, κάνοντας αμέσως μετά το ίδιο και για τον λήπτη. Στη συνέχεια, προχώρησε στη μεταμόσχευση χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, επιβεβαιώνοντας τη διαφορά μεταξύ ενός άριστου χειρουργού και μιας ιδιοφυΐας.
Προς το τέλος του ’83 άκουσα «τό ᾆσμα τῶν Σειρήνων» με την επίσκεψη στο Λονδίνο του παλιού μου φίλου Jake Lambert και της γυναίκας του. Ήρθαν για δυο-τρεις ημέρες και, όπως μου ανέφερε, ο Ben Mitchel και η ομάδα του ήθελαν να αρχίσουν μεταμοσχεύσεις καρδιάς στο Baylor. Μου ζήτησε να σκεφτώ αν ήθελα να ξαναγυρίσω στην Αμερική και να οργανώσω το Πρόγραμμα. Ξέροντας τον Mitchel, ήμουν σίγουρος πως η προσφορά ήταν σοβαρή, οπότε το ερώτημα ήταν αν ήθελα. Δεν είχα καμία αμφιβολία: δεν ήθελα.
Όμως, έπρεπε κάποτε να ξεκινήσω μόνος μου. Έτσι, τον Μάρτιο του ’84 και με βαριά καρδιά, πάρθηκε η απόφαση της μετάβασης, για τρίτη φορά, στην Αμερική. Και πάλι η Margaret έδωσε, για τρίτη φορά, την τελική ώθηση λέγοντας: «Θυμήσου την παλιά σου αγωνιστικότητα και τις φιλοδοξίες σου. Σπρώξε τον εαυτό σου. Για μια τελευταία φορά!» Μίλησα, λοιπόν, στον Magdi εξηγώντας του πως έπρεπε να φύγω. Δεν υπήρχε αμφιβολία πως ήμουν ο κυριότερος συνεργάτης του εκείνη την εποχή. Όμως, δείχνοντας απόλυτη αξιοπρέπεια και κατανόηση, είπε: «Θα χρειαστείς χρήματα για την αλλαγή…» κι έγραψε μια επιταγή δύο χιλιάδων λιρών ως δώρο. Δεν ξέχασα, ούτε και θα ξεχάσω ποτέ τη γενναιοδωρία του στην κρίσιμη εκείνη περίσταση.
Μέχρι τον Απρίλιο του ’84 που έφυγα, είχαν γίνει συνολικά ενενήντα πέντε μεταμοσχεύσεις, επομένως από την ημέρα που ανέλαβα τη Μονάδα τού Harefield πραγματοποιήθηκαν πενήντα πέντε επεμβάσεις, με βραχυπρόθεσμη επιβίωση στο ογδόντα τρία τοις εκατό των περιπτώσεων. Εντούτοις, ο Magdi έκαμε την ιστορική πρόβλεψη: «Η κυκλοσπορίνη δεν είναι υποκατάστατο της άριστης φροντίδας και της αφοσίωσης στους ασθενείς.» Και οι μελλοντικές εξελίξεις απέδειξαν πόσο δίκιο είχε.
Ο Sir Magdi, όπως τον είδε ο Τύπος.
Οι αξιαγάπητοι «Hamsters», οι πρώτοι Βρεταννοί μεταμοσχευμένοι καρδιάς.
Με τον Jake Lambert, πάλι στο Λονδίνο (1983), πριν την επιστροφή στο Baylor.
Τρίτη φορά Αμερική. Το διαφορετικό Baylor (1985) – Η μάχη της ηγεσίας
Ο Ben Mitchel είχε συζητήσει με τον Mr. Powell το σχέδιο να οργανώσω τη Μονάδα Μεταμοσχεύσεων Καρδιάς του Baylor, αλλά χωρίς τον ξενοδόχο, που δεν ήταν άλλος απ’ τον “Hal” Urschel, τον από πάντα μέγα αντίπαλο του Mitchel. Ανταγωνιστικός και δυναμικός έφερε τον δικό του υποψήφιο. Έτσι, τον Ιούλιο του ’84 προσγειώθηκε στο Dallas ο Ivan Crosby, που με τη βοήθειά του άρχισε επαφές ανάλογες με τις δικές μου.
Την έλλειψη πείρας είχε προσπαθήσει να καλύψει με σύντομα ταξίδια μερικών ημερών στα τότε μεγάλα Κέντρα, Stanford, M.C.V. και Harefield. Με αυτό το τσαλαβούτημα στις μεταμοσχεύσεις και τον ακαδημαϊκό τίτλο τού Associate Professor στο Πανεπιστήμιο της Virginia, ξεκίνησε τη διεκδίκηση της ηγεσίας του Προγράμματος. Απέκτησε γρήγορα συμμάχους, μεταξύ άλλων και τον Jesse Thompson, Πρόεδρο της Επιτροπής Μεταμοσχεύσεων και Chairman του Χειρουργικού Τομέα, ένα σχολαστικό αγγειοχειρουργό με φάτσα νυφίτσας και τη γλυκερή προφορά του Νότου, ο οποίος έριξε το βάρος του στην προώθηση του Ivan, χωρίς να φαίνεται.
Η πιστή γραμματέας και συνεργάτιδα, Nancy Pennington, γρήγορα έγινε μέλος της μεταμοσχευτικής οικογένειας.
Πριν, λοιπόν, ληφθεί η οριστική απόφαση, ο Dr. Thompson ανέθεσε στον Ben Mitchel να μας καλέσει για να διαπιστώσει τις πιθανότητες συνεργασίας. Ήταν μηδαμινές και δεν θα πηγαίναμε πουθενά, χωρίς μια ακόμα σύσκεψη στο γραφείο τού Boone Powell παρουσία του πατέρα του, Boone Sr. Μέχρι εκείνη τη στιγμή το γέρικο λιοντάρι παρακολουθούσε άγρυπνα, αλλά σιωπηλά, από τη γωνιά του. Και ξαφνικά βρυχήθηκε. Στρεφόμενος προς εμένα, είπε: «Κάνεις τεράστιο λάθος εάν νομίζεις ότι έχετε δύο ισότιμες θέσεις. Εσύ είσαι ο Διευθυντής, είσαι ο πιλότος του αεροπλάνου κι αυτός είναι ο συγκυβερνήτης σου, δηλαδή ο βοηθός σου. Το κατάλαβες;» Μείναμε εμβρόντητοι και αυτό ήταν το τέλος της συζήτησης. Σηκωθήκαμε και μόνο που δεν χτυπήσαμε τα τακούνια μας, όπως οι Πρώσοι αξιωματικοί μπροστά στον στρατηγό τους!
Επιτέλους… μεταμόσχευση!
Τελικά, στις αρχές Δεκεμβρίου παρουσιάστηκε ο κατάλληλος υποψήφιος για την πρώτη μας μεταμόσχευση. Ο Paul, ηλικίας τριάντα εννέα ετών, ήταν παντρεμένος με Ελληνίδα δεύτερης γενιάς, οπότε από Καθολικός και πρώην Πεζοναύτης το γύρισε σε Χριστιανός Ορθόδοξος και Ιδιωτικός Υπάλληλος.
Η μεγάλη ημέρα ήρθε στις 6 Μαρτίου του ’86, «Alamo day» στο Texas, τότε που οι Μεξικανοί μπήκαν στο ιστορικό μοναστήρι, το 1836, και κατέσφαξαν τους υπερασπιστές του, κάτι ανάλογο με το δικό μας Αρκάδι, το 1866. Ο δότης ήταν ένας εικοσιτριάχρονος από την Atlanta της Georgia, θύμα ατυχήματος με μοτοσυκλέτα. Ο προβλεπόμενος χρόνος ισχαιμίας ήταν οριακός, γύρω στις τέσσερεις ώρες και για να τον συντομεύσουμε είχαμε οργανώσει τη μεταφορά με ελικόπτερο από και προς τα δύο νοσοκομεία, καθώς και πτήση με αεριωθούμενο Learjet. Δεν το κρύβω πως την ώρα που απογειωνόμασταν, ένοιωσα τα μάτια μου να βουρκώνουν. Ύστερα από είκοσι χρόνια σκληρής εκπαίδευσης θα έκανα επιτέλους κάτι σημαντικό στη ζωή μου. Σκεφτόμουν πόσο άδικη υπήρξε η ζωή για τους γονείς μου που δεν θα μπορούσαν να συμμεριστούν την επιτυχία μου, γιατί δεν είχα καμία αμφιβολία, μου το έλεγε η διαίσθησή μου: η μεταμόσχευση θα πήγαινε καλά!
Στο τέλος του ’86, συνάντησα την υποψήφια που έμελλε ν’ αλλάξει την πορεία τού Προγράμματος. Η Eleanor Belanger ήταν εξήντα ενός ετών, όταν ήρθε με τον σύζυγό της Ed στο γραφείο μου. Αυτό που είδα κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικό ήταν. Μία γυναίκα ασπρομάλλα που έμοιαζε ογδόντα χρονών, απισχνασμένη από την καρδιακή ανεπάρκεια, να περπατά με κόπο μέσα στο δωμάτιο. Η πρώτη μου εντύπωση ήταν «όχι». Εκείνο που δεν ταίριαζε με την άρνηση ήταν τα μάτια της. Δυο ωραία, νεανικά, γκριζογάλανα μάτια, που φανέρωναν ακατάβλητη επιθυμία για ζωή και δράση. Σε λίγο, δεν έβλεπα το σώμα της παρά μόνον εκείνα τα μοναδικά μάτια, κι αμέσως αποφάσισα ότι δεν μπορούσα να την αφήσω. Αντίθετα με τους τρεις προηγούμενους ασθενείς, από την πρώτη κιόλας εβδομάδα παρουσίασε επίμονη οξεία απόρριψη, εξαντλώντας τα βέλη της θεραπευτικής μας φαρέτρας. Τελικά τα κατάφερε και λίγους μήνες αργότερα, όταν προστεθήκαν άλλοι τρεις μεταμοσχευμένοι, σχημάτισαν τον πυρήνα για το σωματείο που η Eleanor και ο Ed ονόμασαν «NewHearts».
Εκείνο το καλοκαίρι πήγα στην Κέρκυρα για διακοπές λίγων ημερών. Συνέπεσαν με την ασθένεια του Ανδρέα Παπανδρέου. Μου τηλεφώνησε τότε ο φίλος και συμφοιτητής μου Γιώργος Κτενάς, βουλευτής και υφυπουργός, ρωτώντας με για το πού θα έπρεπε, κατά τη γνώμη μου, να χειρουργηθεί ο Ανδρέας. Νοσηλευόταν ήδη στο St. Thomas’ του Λονδίνου και ήξερα από πρώτο χέρι ότι ο Mr. Bainbridge, ο εκεί καρδιοχειρουργός, υστερούσε σε σχέση με τον Magdi, τον οποίο συνέστησα ανεπιφύλακτα. Το επόμενο πρωί μου έκλεισαν θέση στο αεροπλάνο για την Αθήνα. Άνοιξαν την αίθουσα του Υπουργικού Συμβουλίου και από εκεί επικοινώνησα τηλεφωνικά με τον Magdi. Δέχθηκε να τον αναλάβει, εάν το ζητούσε η οικογένεια και ο ασθενής μεταφερόταν στο Harefield. Ο τελικός διακανονισμός έγινε το επόμενο βράδυ, όταν γυρίζοντας στην Κέρκυρα μού τηλεφώνησε ο Αντρίκος Παπανδρέου, στον οποίο επανέλαβα πως η μόνη σωτηρία για τον πατέρα του ήταν ο Yacoub. Υποσχέθηκε να το υποστηρίξει φεύγοντας για το Λονδίνο το επόμενο πρωί, γιατί το εκεί ελληνικό ιατρικό επιτελείο συνέχιζε να ευνοεί τη λύση του St. Thomas’. Ευτυχώς για τον άρρωστο, ο Magdi τον ανέλαβε και έτσι του έδωσε άλλα οκτώ χρόνια ζωής. Το επεισόδιο καταχωρήθηκε στον Τύπο μετά την αναφορά του από τον Γιώργο Κτενά στη Βουλή.
NewHearts
Το μόσχευμα κατά την άφιξή του μέσα στους τρεις πλαστικούς σάκκους
…επιθεωρείται στην λεκάνη
…προετοιμάζεται
…και τοποθετείται στη νέα του κατοικία.
Η Eleanor πριν την επέμβαση…
…και έξι μήνες αργότερα, ως ιδρύτρια και πρόεδρος του σωματείου μεταμοσχευμένων “NewHearts”.
Οι πρώτες εννέα NewHearts (1987).
Ο Charlie, η πρώτη συνδυασμένη μεταμόσχευση καρδιάς-νεφρού, στην Εντατική (1988). Έγιναν συνολικά τρεις όμοιες, επιτυχείς μεταμοσχεύσεις.
Ο Dale, η πρώτη επιτυχημένη γέφυρα, διεθνώς, προς μεταμόσχευση με τη χρήση αντλίας “Abiomed”, στην περίοδο της αποκατάστασής του (1988).
Η πρώτη δωδεκάδα μεταμοσχευμένων (“the dazzling dozen”) με τον Sherlock (1988).
Με την Melba, στη γιορτή για τις πενήντα πρώτες μεταμοσχεύσεις (1989).
Η Rachel, από τις καλύτερες μεταμοσχευμένες του Προγράμματος, στο σπίτι μας (1989).
Πρωτοχρονιά στο σπίτι μας (1989). Δίπλα μου η Eleanor και ο μεταμοσχευμένος συνάδελφός μου Juan Macho. Πίσω μου η Becky και η Melba.
Η Paula, δύο ώρες μετά το χειρουργείο (1989).
Πρωτοχρονιά του 1992 στο σπίτι μας, στον απόηχο του “annus horribilis”.
Ο αποχαιρετισμός της Eleanor (1993).
Το «Domino»… (1989)
Ο Tom Lee ζούσε με τη γυναίκα του στο Garland, προάστιο του Dallas και παρά τη συνεχή δύσπνοια που τον ανάγκαζε να χρησιμοποιεί οξυγόνο όλο το εικοσιτετράωρο, εργαζόταν ως manager σε εκτυπωτικό οίκο. Είχε διαγνωσθεί η σπάνια έλλειψη ενός ενζύμου που ύπουλα, αλλά σταθερά, κατέστρεφε τους πνεύμονές του οδηγώντας στον θάνατο. Μέχρι τη δεκαετία του ’80 δεν υπήρχε θεραπεία για το πνευμονικό εμφύσημα που είχε, όπως δεν υπήρχε και για πολλές άλλες παθήσεις των πνευμόνων. Αυτό άλλαξε με την πρώτη συνδυασμένη μεταμόσχευση καρδιάς/πνευμόνων που έγινε στο Stanford το 1981 και στα επόμενα χρόνια τα μεγάλα Κέντρα, μεταξύ των οποίων και το Harefield, προσέφεραν τη δύσκολη αυτή επέμβαση με καλά βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα. Καλώς, λοιπόν, για τα μέτρα της εποχής, ο Tom, μετά την εκτίμησή του από τους πνευμονολόγους και τους καρδιολόγους, μπήκε στη λίστα αναμονής για συνδυασμένη μεταμόσχευση καρδιάς και δύο πνευμόνων, τον Δεκέμβριο του ’88. Τη δυσκολία ανεύρεσης των κατάλληλων μοσχευμάτων επαύξανε το γεγονός ότι ανήκε στη σχετικά σπάνια ομάδα αίματος Β.
Ο Cliff Hamilton, εξήντα πέντε ετών και συνταξιούχος, είχε παλαιότερα κάνει εγχείρηση στεφανιαίου bypass μετά από εμφράγματα. Ζούσε με τη γυναίκα του και τα τέσσερα παιδιά του, που καθημερινά παρακολουθούσαν την προοδευτική του επιδείνωση. Αν και ήταν στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση καρδιάς από τον Μάρτιο του ’88, η ομάδα αίματός του Β, ίδια με του Tom, δεν βοηθούσε στην ανεύρεση δότη.
Τον Απρίλιο του 1987, ο Magdi Yacoub εντυπωσίασε τον επιστημονικό κόσμο με το νέο του επίτευγμα. Αντί να πετάει στον «κουβά», ως άχρηστη, την απόλυτα υγιή καρδιά που αφαιρούσε μαζί με τους άρρωστους πνεύμονες του ασθενούς, σκέφτηκε πως θα μπορούσε να την χρησιμοποιήσει για κάποιον άλλον υποψήφιο που περίμενε για μεταμόσχευση μόνο καρδιάς. Έτσι, γεννήθηκε ο όρος «Domino Transplant» από τα πλακίδια του παιχνιδιού, αλλά και τη διεθνή πολιτική, όπου η πτώση ενός επηρεάζει το σύνολο. Μέχρι τον Μάρτιο του ’89 είχαν γίνει ελάχιστες τέτοιες επεμβάσεις και τίποτε δεν είχε ακουστεί γι’ αυτές στις Νότιες και Νοτιοδυτικές Πολιτείες, όπως το Texas.
Το πολυπόθητο μήνυμα ήρθε στις πέντε και μισή το πρωί της Πέμπτης 9 Μαρτίου. Στο τηλέφωνο ήταν ο Harold Smith, ένας ενθουσιώδης Συντονιστής της Τράπεζας Οργάνων, ο οποίος με έκδηλη έξαψη ρώτησε αν ήμουν «ξύπνιος» και «έτοιμος για δουλειά»! Είχε τον κατάλληλο δότη, ένα τριανταδυάχρονο που είχε αυτοπυροβοληθεί και για καλή μας τύχη μεταφερθεί στο Baylor. Γρήγορα διαπιστώθηκε ο θάνατός του και πράγμα τελείως ασυνήθιστο, η οικογένεια έδωσε αμέσως την έγκριση για τη δωρεά των οργάνων. Η τύχη μας ήταν παραπάνω από σκανδαλώδης: ο δότης ήταν ομάδας αίματος Β!
Η εμφύτευση των τριών οργάνων στον Tom προχώρησε αναπάντεχα εύκολα, επιβεβαιώνοντας για πολλοστή φορά τη ρήση «practice makes perfect». Έτσι, όταν αρχίσαμε να τον ζεσταίνουμε, άφησα τον Albert επικεφαλής για να τον βγάλει από την εξωσωματική και πέρασα στην τρίτη αίθουσα. Φέραμε την καρδιά τού Tom από το διπλανό χειρουργείο και ξεκίνησε το τελευταίο μέρος της επέμβασης, η μεταμόσχευση καρδιάς στον Cliff. Η εγχείρηση του Tom ολοκληρώθηκε γύρω στις έντεκα, ενώ έραβα την καρδιά του Cliff. Σε κάποια φάση μέτρησα μέσα στα τρία χειρουργεία περίπου σαράντα άτομα, σε διαφορετικές ασχολίες το καθένα. Μόνο ένα νοσοκομείογίγας σαν το Baylor μπορούσε ν’ αντιμετωπίσει μια τέτοια πρόκληση.
Ο Tom και ο Cliff, αφού μας έβγαλαν το λάδι με τις επιπλοκές τους, επί έξι εβδομάδες μετά την επέμβαση, ήταν έτοιμοι πια να πάνε στα σπίτια τους. Προηγήθηκε μεγάλη συνέντευξη Τύπου με τον Πρόεδρο Boone Jr. στην κεφαλή του τραπεζιού και τους δύο μεταμοσχευμένους να τον πλαισιώνουν εκατέρωθεν. Την παράσταση έκλεψε ο Cliff κάνοντας το συγκινητικό σχόλιο: «Είναι ωραίο να βλέπεις κάθε πρωί τον ήλιο να ανατέλλει!» Η φράση του χαράχτηκε στο τρόπαιο του ετήσιου τουρνουά golf που οργάνωνε το σωματείο των μεταμοσχευμένων «NewHearts». Κι έπειτα, προκάλεσε τη γενική θυμηδία, όταν ρωτήθηκε: «Πώς νοιώθεις με τη νεαρή καρδιά τού Tom;» «Θαυμάσια!» απάντησε, ξεκαθαρίζοντας: «Αρκεί να μην έχει η σύζυγός μου υπέρμετρες προσδοκίες…» Η Eleanor έφερε σε τροχήλατο μια θεόρατη τούρτα που κόψαμε μαζί, ο Boone κι εγώ. Η φωτογραφία των Διόσκουρων της μεταμόσχευσης στο πάρκινγκ, πριν μπουν στο αυτοκίνητο, δημοσιεύτηκε παντού και κοσμεί έκτοτε το γραφείο μου.
Ο Tom, το επόμενο πρωί, στην Εντατική.
«Domino».
Η προετοιμασία…
… με την συμμετοχή 40 ατόμων.
Χειρουργείο #1. Η λήψη του τριπλού μοσχεύματος (καρδιάς και δύο πνευμόνων) από τον Albert.
Επισκόπηση του τριπλού μοσχεύματος καρδιάς και δύο πνευμόνων.
Χειρουργείο #2. Η έναρξη της εμφύτευσης.
Η εμφύτευση ολοκληρώθηκε.
Χειρουργείο #3.
Η προετοιμασία του καρδιακού μοσχεύματος.
Ο Tom με το τριπλό μόσχευμα καρδιάς-πνευμόνων και ο Cliff με την καρδιά του Tom, την ημέρα του εξιτηρίου. Έγιναν τρεις ακόμα μεταμοσχεύσεις καρδιάς-πνευμόνων, όχι όμως άλλο “Domino”.
…και οι μεταμοσχεύσεις πνευμόνων
Το επόμενο σημαντικό βήμα ήταν η έναρξη του Προγράμματος Μεταμόσχευσης Πνευμόνων, το 1990. Πρώτος μας ασθενής ήταν ο Gene Gaillard, από τη South Carolina, σαράντα έξι ετών και με εμφύσημα, όπως ο Tom. Αρχικά, τον προγραμματίζαμε κι αυτόν για συνδυασμένη μεταμόσχευση καρδιάς/πνευμόνων. Αφού όμως περίμενε για δότη επί ένα χρόνο, τον γυρίσαμε σε υποψήφιο για μονήρη αριστερό πνεύμονα, επέμβαση για την οποία είχαμε ήδη πειραματιστεί σε γουρούνια.
Στο τέλος Ιουλίου, βρέθηκε ο πολυπόθητος δότης που μάλιστα έδωσε όλα του τα όργανα σε ασθενείς τού Baylor, νεφρούς, ήπαρ, καρδιά, γεγονός που προκάλεσε σχετικό θόρυβο στον Τύπο και την τηλεόραση. Τα πράγματα πήγαιναν καλά μέχρι τη δεύτερη ημέρα, όταν αναπάντεχα ο Gene, όντας διασωληνωμένος και στον αναπνευστήρα, δεν έπαιρνε τον προβλεπόμενο όγκο αέρα, φτάνοντας σε έσχατο κίνδυνο για καρδιακή ανακοπή. Άρχισε, τότε, η δίμηνη ταλαιπωρία του Gene στη Μονάδα, όπου παρουσίασε όλες τις επιπλοκές που περιγράφουν τα βιβλία. Χωρίς τον John Capehart και την εικοσιτετράωρη φροντίδα του, δεν θα τα είχε καταφέρει. Μετά από τρεις μήνες, αφού έδωσε τη σχετική συνέντευξη Τύπου κι έβγαλε φωτογραφίες μπροστά στο σιντριβάνι του νοσοκομείου, επέστρεψε στη South Carolina. Ήταν η απαρχή του Προγράμματος Πνευμόνων και ακολούθησαν πολλές δεκάδες ασθενών – ξεπέρασαν τους πενήντα.
Στη διάρκεια του 1990 το Πρόγραμμά μας προηγείτο των ανταγωνιστών του. Το St. Paul ακολουθούσε με είκοσι πέντε μεταμοσχεύσεις καρδιάς λιγότερες, ενώ το Methodist με πενήντα λιγότερες. Η επιβίωση τον πρώτο χρόνο ήταν ογδόντα πέντε τοις εκατό και στα τρία χρόνια ογδόντα τοις εκατό, δηλαδή καλύτερη από τη διεθνή. Έτσι, τον Ιούλιο, η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση αναγνώρισε επίσημα το Πρόγραμμα Μεταμοσχεύσεων Καρδιάς του Baylor απονέμοντάς του τον τίτλο «Medicare Approved». Ήταν το πρώτο και το μόνο στην περιοχή μας με τον κότινο της κυβερνητικής αποδοχής. Όλα πήγαιναν περίφημα και πραγματικά πετούσαμε. Τουλάχιστον, έτσι νόμιζαν όλοι.
Ο Gene, η πρώτη μεταμόσχευση πνεύμονα, την ημέρα του εξιτηρίου (1990). Έγιναν συνολικά σαράντα τρεις μεταμοσχεύσεις μονήρους πνεύμονα.
Ο «κότινος» Medicare στις μεταμοσχεύσεις καρδιάς.
Annus Horribilis (1991)
Με τον ερχομό του 1991 είχαμε πραγματοποιήσει ογδόντα πέντε μεταμοσχεύσεις, μεταξύ των οποίων τρεις συνδυασμού καρδιάς/νεφρού, καθώς και δύο καρδιάς/πνευμόνων. Επίσης, είχαν γίνει τρεις μεταμοσχεύσεις πνεύμονα, οι μόνες στην περιοχή μας. Συνεχίζαμε να δεχόμαστε υποψηφίους υψηλού ρίσκου, ακολουθώντας την τακτική των διευρυμένων κριτηρίων αποδοχής μοσχεύματος, όπως τα είχε εισαγάγει ο Stefan Schuller , το 1987.
Έτσι, το 1991 υπήρξε το πιο παραγωγικό έτος, με τριάντα μεταμοσχεύσεις, ποτέ δεν είχαμε κάνει τόσες, αλλά και καταστροφικό για το Πρόγραμμα. Μέσα σε οκτώ μήνες, από τον Μάρτιο και μετά, χάσαμε ισάριθμους ασθενείς, όλους υψηλού ρίσκου. Εφόσον η τεχνολογία της μακροπρόθεσμης μηχανικής υποστήριξης δεν ήταν διαθέσιμη στο Baylor, το δίλημμα ήταν αμείλικτο: μεταμόσχευση με οσοδήποτε οριακό μόσχευμα ή θάνατος.
Τελικά, με την επιμονή τού John που γινόταν κοινωνός τής δυσαρέσκειας και των άλλων, συγκάλεσα σύσκεψη με τους καρδιολόγους και τους χειρουργούς της ομάδας μας για τις αρχές Νοεμβρίου. Όταν συγκεντρωθήκαμε, με έκπληξη άκουσα από τον επικεφαλής νεφρολόγο, τον Tom, που ανήκε στο group του Dallas, ότι είχαν ήδη κουβεντιάσει το θέμα την προηγούμενη ημέρα, καταλήγοντας πως έπρεπε να ενημερωθεί η Επιτροπή Μεταμοσχεύσεων του νοσοκομείου, ώστε να διορίσει κάποιον αμερόληπτο κριτή, που θα εξέταζε τα στοιχεία για τους οκτώ θανάτους. Έμεινα κυριολεκτικά εμβρόντητος. Είχε στηθεί συνωμοσία πίσω απ’ την πλάτη μου!
Έτσι κι έγινε! Την 11η Νοεμβρίου, «The Gang of Four»* , δύο καρδιολόγοι και δύο νεφρολόγοι, υπέβαλαν κοινό υπόμνημα στον Dr. Jones ως Πρόεδρο της Επιτροπής Μεταμοσχεύσεων, ζητώντας τη διενέργεια Διοικητικής Εξέτασης. Εκείνος συγκάλεσε, λοιπόν, την Επιτροπή, η οποία ανέθεσε το έργο τής διερεύνησης στον στενό συνεργάτη τού Tom, επίσης νεφρολόγο και μέλος του group του Dallas, Michael Emmett, που ωστόσο απέδειξε πως διέθετε και εντιμότητα και ανάστημα.
* Τους ονόμασα «Η Συμμορία των Τεσσάρων» από την ομάδα που έδρασε με τον Mao-Tse-tung στη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα. Αποτελείτο από τέσσερεις αξιωματούχους του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος και ηγετική φιγούρα της Συμμορίας υπήρξε η τελευταία σύζυγος του Mao
Ακόμη θυμάμαι πως έπεφτα τότε για ύπνο στις έντεκα το βράδυ, κυριολεκτικά ψόφιος από την εξάντληση και στις δύο το πρωί ήμουν ξύπνιος, διαβάζοντας για τη ναυμαχία της Midway, το 1942, στον Ειρηνικό κι αποστηθίζοντας ποιο σμήνος αεροπλάνων κι από ποιο αεροπλανοφόρο βύθισε τους Γιαπωνέζους. Κατά τις πέντε, μ’ έπαιρνε ο ύπνος για καμιά ώρα. Στη συνέχεια, σηκωνόμουν και ξεκινούσα μια ακόμα αφηνιασμένη ημέρα προσπαθώντας να ματαιώσω την καταστροφή του Προγράμματος. Πραγματική κόλαση…
Το πόρισμα βγήκε στο τέλος Δεκεμβρίου του 1991. Ήταν αθωωτικό για τη μεταμοσχευτική ομάδα, αναγνωρίζοντας πως η αποδοχή ασθενών υψηλού ρίσκου μάς είχε αναγκάσει να αποδεχθούμε και δότες κατωτέρων προδιαγραφών.
Το 1992 κάναμε δώδεκα μεταμοσχεύσεις καρδιάς, όλες με επιτυχία. Το ίδιο συνέβη και με δεκαοκτώ ασθενείς τού 1993, πετυχαίνοντας την ανεπανάληπτη σειρά τριάντα ασθενών που μεταμοσχεύθηκαν χωρίς καμία απώλεια. Αυτό μας έδωσε άλλα φτερά μέσα στο νοσοκομείο, αναστρέφοντας το δυσμενές κλίμα συμπεριλαμβανομένης της διακοπής των πιστώσεων για το Πειραματικό Εργαστήριο.
Παράλληλα με τις καρδιές, προχωρούσαμε και τις μεταμοσχεύσεις πνευμόνων. Έτσι, μέχρι το τέλος του ’92 έγιναν δέκα μεταμοσχεύσεις μονήρους πνεύμονα, παίρνοντας υποψηφίους τους οποίους είχαν απορρίψει άλλα προγράμματα λόγω «υψηλού ρίσκου».
Η αδιαμφισβήτητη ανάκαμψη του Προγράμματος Καρδιάς(1994).
Δυσί κυρίοις δουλεύειν (1992-1996)
Την ίδια χρονιά (1992) ξεκίνησε η δημοσιότητα για το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο που χτιζόταν για χρόνια. Η μητέρα μου, από την αρχή είχε τη διαίσθηση πως κάποια ημέρα θα δούλευα σε αυτό και τακτικά τηλεφωνούσε σε φίλους και γνωστούς ρωτώντας «πώς προχωράει». Ήταν η έκτη αίσθησή της, ήταν το πεπρωμένο; Όπως και να ’χε, ο παιδικός μου φίλος, Μάκης Γρηγορόπουλος, θεωρώντας «θέμα τιμῆς» πως έπρεπε να γυρίσω στην Ελλάδα, ανέλαβε να το διερευνήσει φέρνοντάς με σε επαφή με τον μετέπειτα φίλο και συνεργάτη καθηγητή Διονύση Κόκκινο, που ήταν Μέλος του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου. Μια άλλη πρωτοβουλία τού Μάκη ήταν να με γνωρίσει στη γνωστή δημοσιογράφο και μετέπειτα βουλευτή Λιάνα Κανέλλη, που έκανε τότε την εκπομπή «λόγῳ τιμῆς» στην Κρατική Τηλεόραση.
Το καλοκαίρι βγήκε η προκήρυξη για την πρόσληψη διευθυντών, η οποία δίκαια ζητούσε πενταετή τουλάχιστον εμπειρία από τον υπεύθυνο για τις μεταμοσχεύσεις. Έτσι αποφάσισα να υποβάλω, αφού πρώτα ήρθα στην Αθήνα και έκανα μια επίσκεψη αβροφροσύνης στον τότε Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου, Σπύρο Μεταξά. Ο Σπύρος Μεταξάς, ο τέλειος gentleman, δεν δίστασε να πει αυτά που πίστευε. «Περιμένετε κύριε Αλιβιζάτε και θα δείτε πώς θα καταντήσουν το Ωνάσειο οι Έλληνες. Θα το κάνουν σαν τα μούτρα τους, όπως το Αντικαρκινικό στον Πειραιά, το νοσοκομείο που έκτισε η οικογένειά μου.»
Υπήρχε διάχυτη η αντίληψη στο Διοικητικό Συμβούλιο τού «ελάτε και θα τα βρούμε», ενώ εμείς θεωρούσαμε ότι επιστροφή χωρίς εγγυήσεις δεν ήταν καν προς συζήτηση, έχοντας αναλώσει τη μισή μας ζωή για να επιβληθούμε στο ξένο καθεστώς εργασίας. Επίσης, δεν συνειδητοποιούσαν πως δεν υπήρχε καμία οργανωτική υποδομή για ν’ αρχίσουμε «άμεσα», όπως επέμεναν. Στην πρώτη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου, με προεδρεύοντα τον καθηγητή Τούντα, στην οποία ήμουν παρών, απευθυνόμενος σ’ αυτόν είπα απερίφραστα: «Κύριε καθηγητά, δεν έχετε Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, έχετε μόνον ένα γιαπί, αφού δεν έχετε καν ιατρικές υπηρεσίες.» Δεν ήταν δυνατόν να λειτουργήσει το Κέντρο μόνο με καρδιολόγους και καρδιοχειρουργούς. Προτάθηκε άμεσα η εύκολη λύση: τα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία Αρεταίειο και Ευαγγελισμός θα παρείχαν την απαραίτητη κάλυψη. Σε αυτό αντείπα: «Κανείς δεν βασίζεται στον εκάστοτε εφημερεύοντα της ημέρας» και υπέδειξα τη δημιουργία μιας σταθερής λίστας Συμβούλων Ειδικοτήτων, οι οποίοι θα είχαν ως κύριο προσόν τη διαθεσιμότητά τους, είκοσι τέσσερεις ώρες το εικοσιτετράωρο.
Το έτος 1993, όμως, έκλεισε θριαμβευτικά με δεκαοκτώ επιτυχημένες μεταμοσχεύσεις. Το γεγονός, βέβαια, της χρονιάς ήταν η πρώτη μας μεταμόσχευση δύο πνευμόνων, σε τριαντάχρονη με πνευμονική υπέρταση. Με τον ερχομό του 1994 το Πρόγραμμα πήρε φωτιά. Έγιναν δεκαέξι μεταμοσχεύσεις καρδιάς, δώδεκα μεταμοσχεύσεις μονήρους πνεύμονα, τρεις διπλών πνευμόνων, καθώς και η τέταρτη συνδυασμένη μεταμόσχευση καρδιάς/πνευμόνων σε σαρανταοκτάχρονη απ’ το Austin, που στα επόμενα χρόνια καθιέρωσε να μου στέλνει κάρτες και φωτογραφίες. Μια άλλη καινοτομία ήταν η εισαγωγή της τεχνικής των «τριπλών» μεταμοσχεύσεων, παίρνοντας από τον κατάλληλο δότη και τα τρία όργανα, καρδιά, δεξιό πνεύμονα, αριστερό πνεύμονα, τα οποία μοιράζαμε σε τρεις διαφορετικές πλαστικές σακούλες. Κάναμε τέσσερεις τέτοιες «three bag» –τριπλές– μεταμοσχεύσεις και σε μία απ’ αυτές παρευρέθηκε και ο παθολογοανατόμος μας Λουκάς Κακλαμάνης.
Στο μεταξύ, οι δύο Συντονίστριες Μεταμοσχεύσεων, η Χρυσούλα Λούρη και η Δήμητρα Κόλλια εκπαιδεύτηκαν το 1994 στο Baylor με έξοδα του Κοινωφελούς Ιδρύματος και μάλιστα η δεύτερη μετέφρασε το τεράστιο dossier με τα Πρωτόκολλα Εργασίας, γεγονός που με εντυπωσίασε.
Έτσι, στην επόμενη κάθοδό μου στην Αθήνα και αφού είχα ήδη προασπίσει το Κέντρο σε εκπομπή με την Έλλη Στάη, λέγοντας πως «μεταμόσχευση θα γίνει όταν κρίνουμε εμείς πως αυτό επιβάλλει η κατάσταση του αρρώστου και όχι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας», έγινε με απόλυτη επιτυχία η πρώτη μας μεταμόσχευση, στις 26 Απριλίου του 1995. Ο ηλικίας σαράντα οκτώ ετών ασθενής μας είχε διατατική μυοκαρδιοπάθεια και ο δότης ήταν ένας εικοσάχρονος με κρανιοεγκεφαλικό τραυματισμό, στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Πήραμε το μόσχευμα με τον Γιώργο Σαρρή και τη Συντονίστρια Δήμητρα Κόλλια. Για την ιστορία, τη χειρουργική ομάδα αποτελούσαν ο Γιώργος Σαρρής και ο Λούη Λουκά, με τεχνικό της εξωσωματικής τον Αμερικανό Gill Balantine, ενώ αναισθησιολόγοι ήταν η Σταυρούλα Λακουμέντα και η Φανή Αντωνίου.
Κατόπιν αυτών οριστικοποιήθηκε η επιστροφή στην Ελλάδα. Οργανώθηκε, με δικά μου έξοδα, μεγάλη αποχαιρετιστήρια συγκέντρωση για τις 23 Μαρτίου του 1996, με τη συμπλήρωση δεκαετίας από την έναρξη του Προγράμματος. Την ανέλαβε η πιστή φίλη και μεταμοσχευμένη του 1989, Paula Flatley, που είχε φιγουράρει τότε στο εξώφυλλο του περιοδικού του νοσοκομείου. Τιμώμενο πρόσωπο της βραδιάς ήταν ο John Sinclair, αδελφός της Margaret, τον οποίον προσκαλέσαμε αφού είχε ανακηρυχθεί «Αυστραλός του Έτους». Μίλησε για το πώς έσωσε τη νήσο Fraser από τις αμερικανικές εταιρείες που έσκαβαν για χαλκό, ρισκάροντας ακόμα και τη ζωή του, γιατί διακυβεύονταν τεράστια συμφέροντα. Η ομιλία του καταχειροκροτήθηκε ως παράδειγμα θάρρους ενάντια στις αντιξοότητες, όποιες κι αν είναι αυτές. Μια ακόμα αναγνώριση, πολύ σημαντική για μένα, ήταν πως τα μέλη των «NewHearts» μου έδωσαν δώρο το τρόπαιο του golf, παρότι ποτέ μου δεν έπαιξα! Πάνω του ήταν χαραγμένο: «To Doctor Peter A. Alivizatos who restored the pulse and the breath of life» και στη βάση η φράση του Cliff: «It is nice to see the sun rising every morning.» Και η «σκληρή» Sue Pierson, η Προϊσταμένη του Συντονισμού, μου χάρισε ένα θαυμάσιο Cocker Spaniel από πορσελάνη, με την ίδια έκφραση αναίδειας και υπεροψίας που χαρακτήριζε τον Sherlock!
Παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις και τις αμφιβολίες όταν ξεκίνησα το Πρόγραμμα, μεσόκοπος και χωρίς στήριξη, μέσα σε μια δεκαετία έγιναν διακόσιες τριάντα τρεις μεταμοσχεύσεις, εκατόν εβδομήντα οκτώ καρδιάς, πενήντα μία πνευμόνων και τέσσερεις συνδυασμού καρδιάς/ πνευμόνων. Επίσης, το Πρόγραμμα αποτόλμησε πρωτοποριακές για την περιοχή μεταμοσχεύσεις, όπως εκείνες του συνδυασμού καρδιάς/νεφρού, την πρώτη μεταμόσχευση χρησιμοποιώντας μηχανική υποστήριξη ως «γέφυρα», το «Domino» συνδυασμού καρδιάς/πνευμόνων–καρδιάς, καθώς και τις πρώτες μεταμοσχεύσεις μονήρους και διπλού πνεύμονα.
Το κύριο δίδαγμα από την περιπέτεια ήταν πως έστω και αργά στη ζωή και ξένος, με μόχθο και επιμονή περισσότερη από τους ντόπιους, μπορεί κανείς να αναδειχθεί στο αμερικανικό σύστημα, γιατί βασίζεται στην αξιοκρατία.
Η αποχαιρετιστήρια δεξίωση, τον Μάρτιο του 1996, πριν την αναχώρησή μου για την Ελλάδα.
O John Sinclair, Τιμώμενος Ομιλητής καί “Australian of the Year”γιά τόν αγώνα σωτηρίας τής νήσου Fraser, περιβαλλοντικού μνημείου.
Ο John E. Capehart, στην αποχαιρετιστήρια συγκέντρωση (1996).
Η Joyce, η πρώτη μεταμόσχευση δύο πνευμόνων, στην αποχαιρετιστήρια συγκέντρωση (1996). Έγιναν συνολικά οκτώ όμοιες μεταμοσχεύσεις.
Η Susan Reid, 4η μεταμοσχευμένη Καρδιάς-Πνευμόνων, βραβεύεται γιά τήν επιμονή καί τήν καρτερία της.
O Dillard (αριστερά), η 200ή μεταμόσχευση (1995), με τον Paul, την 1η μεταμόσχευση (1986).
Ο Paul (καρδιά), ο Gene (μονήρης πνεύμων), η Joyce (δύο πνεύμονες), στην ετήσια συνεστίαση (2000).
Οι Συντονίστριες του Baylor, Jobeth Pilcher και Sue Pierson. Η πρώτη ξεκίνησε το Πρόγραμμα (1986), η δεύτερη το αναβίωσε (1993).
Το έπαθλο του Golf των NewHearts «Είναι ωραίο να βλέπεις τον ήλιο να ανατέλλει κάθε πρωί».
H Becky, συμπληρώνει 37 χρόνια με την νέα της καρδιά (2023).
Η Μεταμοσχευτική Ομάδα του Baylor, το 1996, πριν την επιστροφή μου στην Ελλάδα. Διακρίνονται σε πρώτο πλάνο οι τέσσερεις Συντονίστριες.
Το ψήφισμα του Διοικητικού Συμβουλίου του Baylor για την αποχώρησή μου.